-
草堂主人久不出,屣步堂前幽兴赊。
豆棚笼翠遍生荚,桂树团阴初著花。
绕径胡蜂每下上,辞巢社燕纷欢哔。
暮年杜门无事了,敢复恼汝东西家。
-
江天一,字文石,徽州歙县人。少丧父,事其母及抚弟天表,具有至性。尝语人曰:“士不立品者,必无文章。”前明崇祯间,县令傅岩奇其才,每试辄拔置第一。年三十六,始得补诸生。家贫屋败,躬畚土筑垣以居。覆瓦不完,盛暑则暴酷日中。雨至,淋漓蛇伏,或张敝盖自蔽。家人且怨且叹,而天一挟书吟诵自若也。
天一虽以文士知名,而深沉多智,尤为同郡金佥事公声所知。当是时,徽人多盗,天一方佐佥事公,用军法团结乡人子弟,为守御计。而会张献忠破武昌,总兵官左良玉东遁,麾下狼兵华于途,所过焚掠。将抵徽,徽人震恐,佥事公谋往拒之,以委天一。天一腰刀帓首,黑夜跨马,率壮士驰数十里,与狼兵鏖战于祁门,斩馘大半,悉夺其马牛器械,徽赖以安。
顺治二年夏五月,江南大乱,州县望风内附,而徽人犹为明拒守。六月,唐藩自立于福州,闻天一名,授监纪推官。先是,天一言于佥事公曰:“徽为形胜之地,诸县皆有阻隘可恃,而绩溪一面当孔道,其他独平迤,是宜筑关于此,多用兵据之,以与他县相犄角。”遂筑丛山关。已而清师攻绩溪,天一日夜援兵登陴不少怠,间出逆战,所杀伤略相当。于是,清师以少骑缀天一于绩溪,而别从新岭入,守岭者先溃,城遂陷。
大帅购天一甚急。天一知事不可为,遽归,嘱其母于天表,出门大呼:“我江天一也。”遂被执。有知天一者,欲释之,天一曰:“若以我畏死也?我不死,祸且族矣。”遇佥事公于营门,公目之曰:“文石,女有老母在,不可死。”笑谢曰:“焉有与人共事而逃其难者乎?公幸勿为我母虑也。”至江宁,总督者欲不问,天一昂首曰:“我为若计,若不如杀我;我不死,必复起兵。”遂牵诣通济门。既至,大呼高皇帝者三,南向再拜讫,坐而受刑。观者无不叹息泣下。越数日,天表往收其尸,瘗之。而佥事公亦于是日死矣。
当狼兵之被杀也,凤阳督马士英怒,疏劾徽人杀官军状,将致佥事公于死。天一为赍辨疏,诣阙上之,复作《吁天说》,流涕诉诸贵人,其事始得白。自兵兴以来,先后治乡兵三年,皆在佥事公幕。是时幕中诸侠客号知兵者以百数,而公独推重天一,凡内外机事悉取决焉。其后竟与公同死,虽古义烈之士无以尚之。
-
崑山徐健菴先生,筑楼于所居之后,凡七楹。间命工斫木为橱,贮书若干万卷,区为经史子集四种。经则传注义疏之书附焉,史则日录、家乘、山经、野史之书附焉,子则附以卜筮、医药之书,集则附以乐府诗馀之书。凡为橱者七十有二,部居类汇,各以其次,素标缃帙,启钥灿然。于是先生召诸子登斯楼而诏之曰:“吾何以传女曹哉?吾徐先世,故以清白起家,吾耳目濡染旧矣。盖尝慨夫为人之父祖者,每欲传其土田货财,而子孙未必能世富也;欲传其金玉珍玩、鼎彝尊斝之物,而又未必能世宝也;欲传其园池台榭、舞歌舆马之具,而又未必能世享其娱乐也。吾方以此为鉴。然则吾何以传女曹哉?”因指书而欣然笑曰:“所传者惟是矣!”遂名其楼为“传是”,而问记于琬。琬衰病不及为,则先生屡书督之,最后复于先生曰:
甚矣,书之多厄也!由汉氏以来,人主往往重官赏以购之,其下名公贵卿,又往往厚金帛以易之,或亲操翰墨,及分命笔吏以缮录之。然且裒聚未几,而辄至于散佚,以是知藏书之难也。琬顾谓藏之之难不若守之之难,守之之难不若读之之难,尤不若躬体而心得之之难。是故藏而勿守,犹勿藏也;守而弗读,犹勿守也。夫既已读之矣,而或口与躬违,心与迹忤,采其华而忘其实,是则呻占记诵之学所为哗众而窃名者也,与弗读奚以异哉!
古之善读书者,始乎博,终乎约,博之而非夸多斗靡也,约之而非保残安陋也。善读书者根柢于性命而究极于事功:沿流以溯源,无不探也;明体以适用,无不达也。尊所闻,行所知,非善读书者而能如是乎!
今健菴先生既出其所得于书者,上为天子之所器重,次为中朝士大夫之所矜式,藉是以润色大业,对扬休命,有馀矣,而又推之以训敕其子姓,俾后先跻巍科,取宦仕,翕然有名于当世,琬然后喟焉太息,以为读书之益弘矣哉!循是道也,虽传诸子孙世世,何不可之有?
若琬则无以与于此矣。居平质驽才下,患于有书而不能读。延及暮年,则又跧伏穷山僻壤之中,耳目固陋,旧学消亡,盖本不足以记斯楼。不得已勉承先生之命,姑为一言复之,先生亦恕其老誖否耶?
-
平生爱山看不足,支颐远望西山麓。
今年身似不羁鹤,竟理飞帆挈行襆。
山中佳处推石公,俯视群峰皆婢仆。
怪奇自是惊心魂,秀丽真能扑眉目。
橘林璀灿步障锦,云峦宛转屏风绿。
-
挂帆斗野亭,落帆淮南村。
感君远相顾,舣棹枯槎根。
是时涨初减,绿波半篙浑。
凉吹满絺衣,入水生縠纹。
携君坐船头,喜有浊酒温。
-
将军能舞丈二殳,少年笑骂轻竖儒。京城枹鼓百不虞,安坐营门一事无。
蓟门风高白草枯,跨鞍远走叱拨驹。手抨角弓腰仆姑,去逐飞鸟追群狐。
归来取酒黄公垆,炙牛作脯乳作酥。是时月出县浮屠,万家寂寂秋烟孤。
笑从北里邀名妹,清歌妙舞红氍毹。满堂侠客相叫呼,酒酣立马争摴蒱。
信手一擿喝作卢,眼中百万如锱铢。将军自诧高荆徒,区区礼法焉能拘。
-
八月愁听鸿雁鸣,故人鞍马独西征。
关城日落诸陵远,驿路天阴五时平。
千里烽烟连朔气,万家砧杵断寒声。
汉宫遗迹难重问,玉笛金笳动客情。
-
乱飞沙禽吠村狗,官军夜逾谷城口。大船小船争避行,长年吞声复摇手。
锦袍绣箙月中明,牛肉粗肥挏乳清。胡琴遍伊凉曲,尽是冰车铁马声。
-
不嫌野父便交欢,讳说头衔是史官。
车为久悬羞再驾,冠宜长挂怕重弹。
丛祠散社分余肉,僧钵逢斋寄一餐。
此段风流那易得,肯驰崄岨涉波澜。
-
君家卜筑倚花泾,风物佳时许叩扃。
石骨透烟通体绿,松身卧藓一边青。
纵横药树穿藤架,破碎溪山上画屏。
记得年前曾往返,而今相忆鬓星星。
-
枳篱蓬径苏门西,春雨初过半是泥。
聊借酒枪消簿领,每除花簟作禅栖。
病中书札宁辞懒,老去身名不厌低。
自是芳兰易衰歇,可关鶗鴂尽情啼。
-
遥羡风流顾恺之,爱翻新曲覆残棋。
家临绿水长洲苑,人在青山短簿祠。
芳草渐逢归燕后,落花已过浴蚕时。
一春不得陪游赏,苦恨蹉跎满鬓丝。
-
长门寂寞地,独坐易惊秋。
罗幌金风起,纱窗碧月流。
残妆销翡翠,艳曲罢空侯。
玉辇游何处,君恩不可留。
-
惠生元非山泽癯,东吴学者推通儒。
六经训故师马服,五言章句卑应徐。
连年襆被事行役,往返殆受饥寒驱。
平原先生富才望,生也从之曳修裾。
埙篪彼此迭酬倡,岂伊挟瑟逢齐竽。
-
娄水之所经,嵯峨玉山塔。
羡此一隅地,人杰踵相蹑。
公家伯仲叔,埙篪互酬答。
翻然排天门,声望后先接。
中朝共推仰,号为冠盖甲。
-
龙钟五十五,仿佛如华颠。
崇朝手残书,移日即茫然。
回忆羁贯初,骏快颇翩翩。
过目了大义,少选竟一编。
倍诵若泻水,不受长者鞭。
-
事不理,问伯始,济世安人亦徒尔。事不谐,谐文开,杜门却轨何为哉?
北路鱼,南路徐,朱轮锦幛塞通衢。江千万,蔡五百,铜山金埒无遗策。
势焰炙手手可势,往往古今齐一辙。尧峰野叟独怡然,常栖茅屋耕石田。
新知惟恃壁间杖,旧物剩有床头毡。比来鬓秃齿都豁,但守陇亩终余年。
君不见大鹏小鴳各有慕,世人未必知其故。功名富贵能几时,久已掉头不复顾。
-
我不如王仪曹,爱驱烟墨追风骚;我不如梁侍御,遍参耆宿啖蔬茹。
诏恩休沐一事无,相携不待折简呼。金鱼池上莺啼蚤,共握蒲葵藉芳草。
慈仁寺中花更稠,酒酣覆尽白玉舟。自惭不作一钱直,惟有谈谐略相及。
联镳接茵能几时,归来又荷田间笠。伯劳燕子西复东,青春堂堂如转蓬。
中原二子无消息,独立斜阳数去鸿。
-
横塘渡口北风起,横山濛濛水云里。
老夫鼓柁西南游,急雨随风打船尾。
舂锄插喙栖沙汀,蜻蛉接翅飞从横。
风头泼墨雨脚白,阿香隐隐将车行。
柁楼浊浪大如许,停船暂缆前村树。
-
罗浮神仙堀,名胜天下闻。岧峣东西樵,异花霭氤氲。
花间蛱蝶大于扇,疑是麻姑五色裙。君家旧住罗浮麓,偶负巾箱出岩谷。
一枝藤杖宛如龙,徒步频歌远游曲。远游兴尽忽言还,莳药眠云掩旧关。
惭予未绝三彭累,矫首罗浮那可攀。
[清]
? ~ ?
汪琬的诗文全集
共 1060 诗文